Σχέση παιδικής λογοτεχνίας και προσχολικής αγωγής

Πλήθος στοχαστών, φιλοσόφων και παιδαγωγών έχουν εκφράσει την πεποίθηση πως, αν θέλουμε να χτίσουμε έναν κόσμο δικαιότερο και ειρηνικό, πρέπει να αρχίσουμε από το παιδικό λογοτεχνικό βιβλίο. Τα έργα παιδικής λογοτεχνίας συντελούν στην προσωπική ανέλιξη και ωρίμανση του παιδιού, και γι’ αυτό αποτελούν δυνάμει παράγοντα αναμόρφωσης και βελτίωσης των κοινωνιών.

Αναλυτικά υποστηρίζεται ότι η παιδική λογοτεχνία:
• Αναπτύσσει αισθητικά το παιδί ευαισθητοποιώντας το απέναντι στο ωραίο.
• Ενισχύει το παιδί στην καλλιέργεια της γλωσσικής έκφρασης, στον εμπλουτισμό του λεξιλογίου του, στη βελτίωση της άρθρωσης και της προφοράς του.
• Συμβάλλει, συνεπώς, και στην ανάπτυξη της κριτικής σκέψης, αφού η σχέση γλώσσας και σκέψης είναι πολύ στενή.
Απελευθερώνει και καλλιεργεί τη φαντασία του παιδιού.
• Συμβάλλει στον εμπλουτισμό των γνώσεών του, καθώς το εισάγει αβίαστα στα γεγονότα της ζωής, στον κοινωνικό και φυσικό κόσμο που το περιβάλλει.
Αποτελεί αφορμή για καλλιέργεια του διαλόγου.
• Συμμετέχει στην ψυχική ωρίμαση, στην κατανόηση/ενσυναίσθηση, στην επικοινωνία με τους άλλους, και στην ομαλή κοινωνικοποίηση του παιδιού.
• Διαδραματίζει ρόλο καταλύτη και συνδετικού κρίκου μεταξύ ομηλίκων, μεταξύ παιδιών και γονέων, και ανάμεσα σε όλες τις γενιές, καθώς παρέχει πληροφορίες για τους τρόπους με τους οποίους οι άνθρωποι μπορεί να σκέφτονται, να αισθάνονται και να αντιδρούν.
• Του μεταδίδει πανανθρώπινες αξίες.
• Αποτελεί σημαντικό μέσο άρσης των προκαταλήψεων και της ξενοφοβίας στην παιδική ηλικία. Προάγει, με τα θέματα που πραγματεύεται, τη γνωριμία και τη φιλία μεταξύ των παιδιών ανεξάρτητα από έθνος, χρώμα, φυλή ή θρησκεία.
• Ανταποκρίνεται στην ανάγκη του παιδιού για χαρά και γέλιο, σημαντικές προϋποθέσεις για την αυριανή θετική και αισιόδοξη στάση του στις περιστάσεις της ζωής.
• Στην επίτευξη αυτών των σκοπών συντείνουν όλα τα είδη παιδικής λογοτεχνίας που ανταποκρίνονται στις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα της προσχολικής ηλικίας: το παραμύθι, οι μύθοι, οι θρύλοι, οι μικρές ιστορίες, το ποίημα, το θέατρο.
Το λογοτεχνικό έργο υπάρχει μόνο μέσα από μία διαρκή και ζωντανή αλληλεπίδραση μεταξύ αναγνώστη και κειμένου. Το ίδιο το έργο με τη σειρά του μορφοποιεί τα συναισθήματα και τις σκέψεις του δέκτη. Ο ενήλικας ως διαμεσολαβητής ανάμεσα στο παιδί και το βιβλίο οφείλει:
• Να εξοπλιστεί με αγάπη και βαθιά γνώση του βιβλίου και της λογοτεχνίας.
• Να γνωρίζει τη δυναμική της λογοτεχνίας για την εκπαίδευση και αγωγή του παιδιού.
• Να γνωρίζει την ψυχοαισθητική δομή του παιδιού, την κλίμακα των γνωστικών του δυνατοτήτων, και των εγγενών δυσχερειών της πορείας που οδηγεί το παιδί από την άγνοια στη γνώση.
• Συνακόλουθα, να επιλέγει βιβλία που διακρίνονται για την καθαρότητα και σαφήνεια του περιεχομένου τους, και ανταποκρίνονται στις διάφορες βαθμίδες γλωσσικής και γνωστικής εξέλιξης του παιδιού.
• Να αναγνωρίζει ότι η εμφάνιση και η εικονογράφηση του βιβλίου χρειάζεται να εναρμονίζονται με το περιεχόμενό του, για να προδιαθέτουν το παιδί να το ανοίξει και να το «διαβάσει».
• Να είναι γνώστης της μεθοδολογίας των λογοτεχνικών κειμένων, η οποία βασίζεται στο παιχνίδι (με τις λέξεις, μεταξύ φαντασίας και πραγματικότητας, αταξίας και κανονικότητας).
• Να αναδείξει τα κοινά χαρακτηριστικά παιχνιδιού•φαντασίας•τέχνης (λογοτεχνίας), για να προκαλέσει το ενδιαφέρον του παιδιού για το βιβλίο.
• Να επιλέγει βιβλία που με τον ψυχολογικά σωστό χειρισμό κατάλληλων θεμάτων και την προβολή υγιών προτύπων βοηθούν τα παιδιά να ξεπεράσουν τον εγωκεντρισμό τους, και να γίνουν ικανά να συνεργαστούν αρμονικά με το περιβάλλον τους.
• Να αποφεύγει το διδακτισμό και τη στείρα ηθικολογία, αλλά, αντίθετα, να προτιμά κείμενα που προβάλλουν μέσω των ηρώων τους τις αιώνιες ηθικές αξίες στις οποίες βασίζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα, ώστε το παιδί μέσω της ταύτισης να οδηγηθεί σε ανάλογες στάσεις ζωής.
• Να δημιουργήσει ένα γόνιμο έδαφος, με δραστηριότητες όπως η συζήτηση, η ζωγραφική, το γράψιμο, η δραματοποίηση, για να φέρει στο φως και να αξιοποιήσει παιδαγωγικά τις ποικίλες αντιδράσεις των παιδιών, που δημιουργούνται κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης του κειμένου, αλλά και όταν αυτή ολοκληρωθεί.
Ένα παιδικό βιβλίο για να πετύχει το σκοπό του θα πρέπει να φτάσει στα χέρια των παιδιών στο σπίτι, στον παιδικό σταθμό, στο νηπιαγωγείο.
Όταν οι γονείς διαβάζουν αποτελούν το καλύτερο πρότυπο για τα παιδιά, γιατί τους δίνουν τη δυνατότητα να συνειδητοποιήσουν ότι το βιβλίο είναι κάτι που έχει σημασία και πως αξίζει τον κόπο να ασχοληθούν μαζί του.
Οι τρόποι με τους οποίους τα μικρά παιδιά προσεγγίζουν τα λογοτεχνικά βιβλία στον παιδικό σταθμό ή το νηπιαγωγείο είναι:
Μέσω του/της παιδαγωγού ο/η οποίος/α επιλέγει την πιο πρόσφορη στιγμή για να καλέσει κοντά του/της τα παιδιά άλλοτε για να τους αφηγηθεί ο/η ίδιος/α, ή ηχογραφημένος αφηγητής, ένα παραμύθι, μία μικρή ιστορία, ή να απαγγείλει ένα ποίημα, και άλλοτε για να διοργανώσει μία παράσταση κουκλοθεάτρου ή να «εμψυχώσει» τα παιδιά στο θεατρικό παιχνίδι.
Μέσω της γωνιάς της βιβλιοθήκης, όπου τα παιδιά με προτροπή τού/τής παιδαγωγού ή δική τους πρωτοβουλία διαλέγουν ένα βιβλίο για να καθίσουν και να το «διαβάσουν», με αποκρυπτογράφηση των εικόνων, ή για να το δανειστούν.
Το ενδιαφέρον του παιδιού για τη λογοτεχνία μπορεί ακόμα να αφυπνιστεί με την επίσκεψη σε εκθέσεις βιβλίου, με την παρακολούθηση ραδιοφωνικών και τηλεοπτικών εκπομπών που είναι αφιερωμένες στη Λογοτεχνία για παιδιά, καθώς και τηλεοπτικών σειρών που είναι βασισμένες σε παιδικά βιβλία.
Η δυναμική των έργων της παιδικής λογοτεχνίας συνοψίζεται από τον Γ. Σεφέρη: «Τα βιβλία είναι πράγματα της φύσης μας· είναι εμείς, όσοι κι αν είμαστε· είναι μια ανθρώπινη φύση, που μας προεκτείνει προς τις ρίζες μας, με την πείρα και τη σοφία των περασμένων γενεών· και που, με τα οράματά μας, την προεκτείνουμε προς το μέλλον».

Βιβλιογραφικές πηγές
Αναγνωστόπουλος, Β. (1987). Θέματα Παιδικής Λογοτεχνίας. Α΄ Ανιχνεύσεις. Αθήνα: εκδόσεις Καστανιώτη.
Εισηγήσεις στα Β΄ Σεμινάριο του κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου. Η παιδική λογοτεχνία και το μικρό παιδί. Αθήνα: εκδόσεις Καστανιώτη.
Καρπόζηλου, Μ. (1994). Το παιδί στη χώρα των βιβλίων. Αθήνα: εκδόσεις Καστανιώτη.
Κατσίκη•Γκίβαλου, Α. (1995). Το θαυμαστό ταξίδι. Μελέτες για την Παιδική Λογοτεχνία. Αθήνα: εκδόσεις Πατάκη.
Μάνος, Χ., Σελίμης, Ε. & Σονιάδης, Χ. (2012). Λογοτεχνία Προσχολικής Ηλικίας. Αθήνα: ΙΤΥΕ «ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ».
Παπανικολάου, Ρ. & Τσιλιμένη, Τ. (1992). Η παιδική λογοτεχνία στο νηπιαγωγείο. Αθήνα: εκδόσεις Καστανιώτη.
Πέτροβιτς•Ανδρουτσοπούλου, Λ. (1983). Μιλώντας για τα παιδικά βιβλία. Αθήνα: εκδόσεις Καστανιώτη.
Παραθέτουμε δύο παραμύθια, ένα πρωτόλειο δείγμα γραφής μαθητών μαθητριών της Β΄ τάξης του τομέα Υγείας•Πρόνοιας & Ευεξίας του Εσπερινού ΕΠΑ.Λ. Χανίων, και της Γ΄ τάξης Βρεφονηπιοκόμων του ίδιου τομέα, με την ευχή όλοι μας να αναζητήσουμε, να αναγνωρίσουμε και να αφουγκραστούμε το παιδί που κρύβουμε μέσα μας.

Η πρόσκληση της βασίλισσας
(Αυτοσχέδιο παραμύθι βασισμένο σε ζωγραφιές των μαθητριών)

Ενα ασυνήθιστο παραμύθι

Μια φορά κι έναν καιρό ένα φθινοπωρινό απόγευμα στην παιδική χαρά της γειτονιάς έπαιζε ανέμελα και αρμονικά μια μεγάλη παρέα παιδιών.
Τα παιδιά αυτά ήταν η Αγάπη, η Συμπάθεια, η Αλληλεγγύη, η Δημιουργία, η Ευγένεια, η Εμπιστοσύνη, η Ευτυχία, η Ευγνωμοσύνη, η Καλοσύνη, η Ευαισθησία, η Ελευθερία, η Χαρά, η Ειρήνη, η Κατανόηση, η Αισιοδοξία, η Αποδοχή, η
Ανακούφιση, η Διασκέδαση, με μοναδικό αγόρι το Θάρρος. Μπορεί το αγόρι να ήταν ένα και μοναδικό, μα τα κορίτσια το πρόσεχαν σαν τα μάτια τους, γιατί γνώριζαν τη μεγάλη του αξία.
Ξαφνικά φύσηξε ένα δροσερό αεράκι που έκανε τα παιδιά να τρέξουν το ένα κοντά στο άλλο. Παράλληλα ακούστηκε ένας παράξενος δυνατός θόρυβος που χάλασε την ηρεμία της γειτονιάς.
Μια ομάδα παιδιών, τα περισσότερα αγόρια αυτή τη φορά, έφτασαν τρέχοντας, και με απότομες και βίαιες κινήσεις θέλησαν να ανεβούν στα παιχνίδια. Και να ο Φόβος, ο Θυμός, το Άγχος, ο Εκνευρισμός, ο Προβληματισμός, η Αγωνία και η Απειλή.
Η μεγάλη παρέα των παιδιών, με πρώτη την Ευγένεια, πλησίασε με διάθεση αποδοχής, πολλή καλοσύνη, ευαισθησία και κατανόηση τους καινούριούς της φίλους. Η ηρεμία επανήλθε και έπαιξαν δημιουργικά όλοι μαζί για όλο το υπόλοιπο απόγευμα.
(Μαυροματάκη Καλλιόπη, μαθήτρια της Β΄ τάξης του τομέα Υγείας•Πρόνοιας & Ευεξίας Εσπ. ΕΠΑ.Λ. Χανίων)
(Βαΐτση Μαρία, Δασκαλάκη Ιωσηφίνα, Καπέλου Δήμητρα, Καραντώνη Μαρία, Κατσαμάκη Αικατερίνη, Κλαράκη Αλεξάνδρα, Κουκουλάκη Ελένη, Κουλιέρη Ευτυχία, Μαναρωλάκη Αγγελική, Μαραθάκη Ελένη, Παπαδάκη Θάλεια, Πολιτάκη Καλλιόπη, Ροβίνα Δήμητρα, Χένα Λαουέρτα μαθήτριες του Γ2 Βρεφονηπιοκόμων Εσπ. ΕΠΑ.Λ. Χανίων)